راهکارهایی برای حفظ هویت تاریخی شهرها - وبلاگ وبکو

به گزارش وبلاگ وبکو، هویت فرهنگی و تاریخی شهرهای با اصالت در حال مخدوش شدن اند، پس ایجاد تفکر بهسازی و باززنده سازی شهری به همراه استفاده از الگوها و روش های مناسب و احترام به ارزش های نهفته در بافت های تاریخی و ارزشمند در دستور کار قرار گیرد.

نجلا درخشانی، مسئول پژوهش اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خرمشهر با تاکید بر این نکته می گوید: لازم است تا با هدف تاب آوری هویت فرهنگی و تاریخی شهرهای دارای اصالت که بخشی از ثروت فرهنگی محسوب می شوند، تفکر بهسازی و باززنده سازی شهرها در دستور کار طرح های توسعه و عمران شهری قرار گیرند.

او با بیان این که تکدانه های ارزشمند موجود در بافت های تاریخی بخشی از هویت و تاریخ معماری هر شهر محسوب می شوند، ادامه می دهد: حفظ، نگهداری و مرمت این تکدانه ها علاوه بر حفظ کالبد بنا باعث تثبیت اصالت و هویت معماری ارزشمند باقی مانده در بافت های ارزشمند شهری خواهد شد.

وی با تاکید بر این که رشد روزافزون فرهنگی و اجتماعی شهرها باعث ایجاد نوعی احساس احتیاج به خاطرات و تعلق خاطر آنها به گذشته تاریخی و اصالت خود گردیده است، می افزاید: از طریق حفظ نشانه ها و عناصر موجود در شهر چه از نظر معنوی و چه از نظر کالبدی و فیزیکی می توان به این احساسِ احتیاج پاسخ داد.

این کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافت های تاریخی، مرمت و احیای تکدانه های ارزشمند را باعثِ تقویت حس تعلق خاطر و حفظ هویت و اصالت معماری می داند و ادامه می دهد: از سوی دیگر از نظر اقتصادی نیز نسبت به توسعه شهر در نواحی پیرامون مقرون به صرفه بوده و باعث ایجاد جاذبه های توریستی و گردشگری در مراکز شهری و در نهایت کسب درآمدهای اقتصادی می گردد.

به گفته وی، احیای تکدانه های ارزشمند موجود در بافت های شهری در راستای اهداف گردشگری باعث جذب گردشگر و ایجاد اشتغال پایدار می گردد، از این طریق یاری زیادی به رشد اقتصادی شهر می گردد.

او با بیان این که گردش خون، جریان اکسیژن از طریق دم و بازدم و متابولیسم در بدن انسان باعث ادامه روند حیات در او می گردد، می گوید: در بافت های تاریخی نیز وجود زندگی با حضور انسان، تحرک و تعاملات اجتماعی و فرهنگی ضامن بقاء و حیات بافت ها می گردد، بنابراین این مسأله مگر با حفظ تکدانه های ارزشمند از طریق مرمت و احیاء و تزریق کاربری متناسب با بافت پیرامون آنها محقق نمی گردد.

درخشانی با تاکید بر این که طرح های مرمت و احیاء و بهسازی زمانی موفق خواهند بود که در کنار آنها از توانمندسازی اجتماعی و فرهنگی که نوعی احیاء اجتماعی در بافت ها و مشارکت مردم محلی در جریان برنامه ریزی و اجرای طرح های مرمتی است، صورت گیرد، شرح می دهد: احیا به تمهیداتی احتیاج دارد که نه از جنس کالبد است نه اقتصاد. بلکه باید فضا را به مکانی مناسب برای زندگی و حرکت تبدیل کرد و با تزریق عملکرد جدید و مورد احتیاج بافت و همساز با بنای مورد نظر زمینه های رشد اقتصادی و حضور مردم را در بافت های ارزشمند ایجاد کرد.

اولین خطر برای تخریب بناهای تاریخی چیست؟

مسئول پژوهش اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خرمشهر در پاسخ به این پرسش که چرا احتیاجمندِ مرمت و حفاظت آثار تاریخی هستیم و بهترین راه حفاظت از میراثِ گذشتگان چیست؟ می گوید: اهمیت و ضرورت حفظ آثار کهن و ارزشمند نه تنها به عنوان پدیده های نمادین، بلکه به دلایلی مانند شناخت سیر تحول و تکامل تاریخ شهرسازی و تمدن شهرنشینی، آشنایی با تکنیک و روش های پیشینیان در خلق آثار ارزشمند، حفظ هویت و اصالت شهری و تبیین حیات شهری بر اساس شواهد و مدارک علمی موجودهمیشه مورد توجه است.

وی با تاکید بر این که مکان های با ارزش فرهنگی اسنادی تاریخی اند که به بیان کردِ محسوس هویت و اصالت هر شهر اهمیت پیدا می نمایند، ادامه می دهد: می توان گفت که حفاظت از میراث، حفاظت از فرهنگ، هویت و اصالت است. احیاء (باززنده سازی) بناهای تاریخی بهترین روش حفاظت از بناهای تاریخی است. احیاء به معنی تغییر کاربری یک مکان به استفاده های سازگار مناسب و پیشنهادی است.

او استفاده سازگار را استفاده ای می داند که کمترین تغییر را در ارزش های میراثی و اصالت کالبد به وجود آورد و می گوید: تغییرات باید قابل بازگشت بوده و کمترین مداخله را داشته باشند. احیاء در واقع ایجاد زندگی جدید در کالبد قدیم با حفظ ارزش ها و احترام به شأن و منزلت و اصالت بنا است. اصولا کالبد هر اثر قدیمی در جهت جوابگویی به احتیاجهای زمان خود شکل مادی گرفته است، بر این اساس چون احتیاجهای انسان در طول تاریخ هر روز تغییر پیدا می نماید، کالبد قدیم جوابگوی احتیاجهای امروزی نیست، پس متروک می ماند.

به اعتقاد وی، متروک ماندن بناهای قدیمی باعث می گردد تا مردم از آنها غفلت نموده و همین اتفاق؛ اولین خطر برای تخریب و نابودی آنهاست. بنابراین بهترین روش حفاظت و جلوگیری از متروک ماندن و نابودی بناهای ارزشمند احیاء (باززنده سازی) با روش های اصولی و بر اساس احتیاجهای مردم جامعه است.

درخشانی مرمت و احیاء را شکل تازه ای از تزریقِ فعالیت ها به بدنه بناها، با بهره گیری و استفاده بهینه از بناهای ارزشمند بدون کاربری و متروکه موجود در بافت های شهری، می داند و ادامه می دهد: در این شرایط باید به سلیقه های گوناگون شهروندان معاصر پاسخی مناسب داد و با این روش به بخشی از گردشکری پایدار دست پیدا کرد، چون کاربری جدید بناها می تواند در راستای اهداف گردشگری و پر کردن خلاءهای این بخش باشد و در رونق اقتصادی منطقه نقش بسزایی را ایفا نماید.

این کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافت های تاریخی، علت توجه نکردن مناسب به بحث حفاظت از بناهای تاریخی را کمبود اعتبارات و بودجه سالانه برای حفاظت، مرمت و احیای بناها و محوطه های تاریخی می داند و اظهار می نماید: متاسفانه اعتبارات پاسخگوی احتیاجهای این بخش از ثروت فرهنگی کشورنیست. مسائل اقتصادی کشور و تعدد بناهای تاریخی با توجه به تمدن غنی ایران، باعث گردیده که میزان اعتبار تخصیص یافته به این بخش جوابگوی احتیاجها نبوده و سازمان میراث فرهنگی را در دست یابی به اهدافِ خود قدری با مشکل و چالش روبرو کند.

خرد جمعی و حضور سرمایه گذاران می تواند بناهای تاریخی را نجات دهد

درخشانی، در شرح دلایل متروک ماندن و تخریب بناهای تاریخی و ارزشمند، بعد از نبود اعتبار و بودجه لازم برای حفاظت از آن ها، همسو و هم جهت نبودن ارگان های شهری با میراث فرهنگی را از دیگر عوامل می داند و می گوید: برای حفاظت از بناها به خردی جمعی و همکاری ادارات و ارگان های مختلف احتیاج است که یقینا اداره میراث فرهنگی به تنهایی نمی تواند پاسخگوی احتیاجهای حوزه حفاظت، مرمت و احیای بناهای تاریخی باشد.

این کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافت های تاریخی، سومین دلیل این اتفاق را کم توجهی و وارد شدن سرمایه گذارانِ اندکِ بخش خصوصی در حوزه مرمت و احیای بناهای تاریخی به دلیل نگرانی از بازگشت سرمایه می داند و اضافه می نماید: باید در ارگان هایی که توانایی ایجاد زیرساخت های عمرانی را دارند و در زمینه سیاست های توسعه شهری تاثیر گذارند، اتاق فکری با هدف معرفی بناهای تاریخی و ارزشمند به سرمایه گذاران بخش خصوصی ایجاد گردد تا از این طریق از ظرفیت این بخش از ثروت فرهنگی کشور در حوزه رشد اقتصادی منطقه استفاده گردد.

او با اشاره به این که برای اکثر کشورهای دارای تمدن، حفظ ابنیه تاریخی شان اهمیت ویژه ای دارد، ادامه می دهد: آن ها اغلب سعی می نمایند با نگهداری بافت های گذشته و دست نبردن داخل آن ها ظاهر بیرونی را حفظ و داخل ساختمان ها را بهسازی نمایند.

میل تجددگرایی و مدرنیته از عوامل تخریب بناهای تاریخی

این کارشناس ارشد مرمت و احیا بناها و بافت های تاریخی با طرح این سوال که چرا ما چنین نگاهی را نداریم و فقط گزینه تخریب را در نهایت انتخاب می کنیم؟ می گوید: یکی از مهمترین دلایل گرایش به نوسازی و تخریب بناها و بافت تاریخی میل به تجددگرایی و مدرنیته و دست یافتن به فرم و شکلی پیشرفته و به روز است. نوسازی درواقع فرایندی بین سنت و مدرنیته است که تغییرات انجام شده در آن غیر قابل بازگشت به گذشته بوده و به صورت تدریجی باعث متحول شدن و از بین رفتن ارزش ها می گردد.

او ادامه می دهد: با ورود تکنولوژی و گرایش بالای افراد جامعه به خصوصا قشر جوان به جایگزینی کالبد مدرن بجای کالبد تاریخی، بافت های تاریخی و ارزش های نهفته در آن ها دستخوش تغییرات زیادی گردیده اند. افزایش گرایش به نوسازی، توسعه و مدرنیته در نسل جوان عواملی مهم در کاهش میزان تاب آوری کالبدی بناهای ارزشمند شهرها محسوب می شوند. این گرایش زمانی خطرآفرین خواهد بود که به صورت غیر اصولی و مغایر با اصول حفاظت و مرمت بوده و در جهت نیل به منافع سودجویانه برخی از مداخله گران در بناها و بافت های تاریخی باشد.

مسئول پژوهش اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خرمشهر نوسازی را فرایندی در راستای تخریب می داند که در مقابل حفاظت و مرمت واقع شده است و ادامه می دهد: در کشورهای توسعه یافته سعی گردیده سطح آگاهی و شناخت افراد جامعه نسبت به ارزش های تاریخی و فرهنگی بناها و بافت های ارزشمند از طریق آموزش و معرفی افزایش بیابد، چون پائین بودن میزان شناخت افراد جامعه نسبت به ارزش های فرهنگی و تاریخی بناها و بافت ها، باعث مشارکت نکردن آن ها در حفاظت و مرمت این بافت ها و ابنیه گردیده و در طولانی مدت باعث تخریب بخش های تاریخی و آسیب دیده و جایگزین مداخلات غیراصولی و مغایر با اصول و قوانین حفاظت و مرمت گردیده و نهایتا منجر به تخریب و نوسازی بافت های تاریخی می گردد.

وی با بیان این که باید آگاهی عمومی مردم جامعه را نسبت به حفاظت از ارزش ها و ثروت های فرهنگی از طریق آموزش و مشارکت آنها در طرح های مرمت و حفاظت و حس تعلق خاطر در افراد نسبت به میراث فرهنگی افزایش داده و تقویت کرد، می گوید: یکی از تاثیرگذارترین مسایل در حفظ ابنیه و بافت های تاریخی و جلوگیری از تخریب آنها، تقویت حس تعلق به مکان در افراد جامعه است. هرچه میزان تعلق خاطر افراد به ارزش ها و ثروت های فرهنگی افزایش پیدا کند، میزان تاب آوری کالبدی بناهای ارزشمند و تاریخی نیز افزایش می یابد.

او این اتفاق را به جز از راهِ برگزاری نشست ها، جلسات و همایش های رایگان توسط ادارات میراث فرهنگی میسر نمی داند و ادامه می دهد: نشست ها رابطه ای دوسویه و مستقیم بین مردم جامعه و متولیان امر حفاظت و مرمت ایجاد می نماید.

درخشانی، حفاظت از میراث نسل ها که بخشی از هویت هر منطقه و کشور است و انتقال آن به آیندگان را جزئی از حقوق شهروندی هر عضو جامعه می داند و می گوید: معتقدم آینده متعلق به کسانی است که علاوه بر شناختِ تاریخ و گذشته خود نهایت کوشش را برای حفاظت از میراث سرزمین شان و انتقال آن به بهترین شکل ممکن به آیندگان انجام می دهند.